Tasarım disiplininin temelinde problemlere çözüm getirmek yatar. Tasarım sürecinin kendisi de devamlı ölçeği değişen, sorulara cevap aradığımız, çözüm üretmeyi gerektiren anların toplamından oluşur. Süreç içinde hep bir çözüm, bir cevap üretme telaşındayızdır. Ve bu çözüme ulaşma telaşı, bazen problemi tam olarak görememeye neden olur. Elinde bulduğu çözümün meşalesi ile coşku dolu anlar yaşayan tasarımcı eğer süreçte yeterince sorgulamamış, kök nedeni yakalamamışsa, getirilen çözüm o an kabul görse dahi, asıl nedene hiç ulaşılmamış olduğu için çözüldü sanılan problem aslında yaşamaya devam eder, haliyle çözüm sanılan çözüm de bir noktada patlak verir. Peki iyi bir tasarım yaratmak için ne yapmak gerekir?
Tasarım sürecinde cevaptan daha kıymetli bir şey varsa o da sorudur. Bir çözüm elde ettik, fakat bu çözüme nasıl geldik? Ne sorduk, nasıl sorduk ki bizi bu noktaya getirdi, acaba kullanıcının problemini tanımlayabildik mi? Sormak, sorgulamak hem sürecin hem sonucun akıbeti için en kilit eylemdir. Bazen içinde bulunduğumuz sürecin karmaşıklığı körleşmemize ve soruna hep aynı noktalardan bakmamıza neden olabilir. Bizi çözüme götürmeyecek bir kısmı irdeliyor olabiliriz. Bu durumlarda da bir adım geri çekilip başka yönlerden sorgulamak ilerlemeyi engelleyen noktaları tespit etmeyi kolaylaştırır. Burada da tavsiyem sorunun köküne gitmek.
Üzerinde çalıştığımız projede ya da günlük hayatımızda ortadaki probleme etki eden birden çok faktör olabilir. Herhangi bir sebeple oluşan problem, başka faktörlerle biçim değiştirebilir, bu faktörlerle eklemlenip bambaşka bir görünümle karşımıza çıkabilir, başkalaşabilir. Nedenler üzerine düşünürken bu faktörlerden biriyle karşılaşıp ona tutunmak ve sonucu onun üzerine inşa etmek olası bir senaryo.
Bu noktada kök nedene inmenin öneminden bahsedebiliriz. Kullanıcı araştırmalarında kullanılan kök nedene inme çalışmalarında probleme karşı “neden” diye sorgulama sonrası alınan cevaba tekrar “neden” diye sorulur ve alınan cevap 5 kez “neden” diye tekrar sorgulanarak sorunun asıl kaynağını oluşturan noktaya inilmeye çalışılır, ilk varılan sonuca tutunma içgüdüsüne karşı tedbirli olmamıza yarar ve böylece etkili çözümler oluşturulur.“5 Why’s” olarak bilinen bu yöntem, 1930'larda Toyota Motor Corporation'da mekanik bir sorunun temel nedenine geri dönmek için geliştirilmiştir. Toyota'nın bir robotun durması sonucunda kök nedeni anlamak üzerine ortaya konan ünlü örneği:
Robot neden durdu?
- Devre aşırı yüklendi, sigorta attı.
Neden aşırı yüklendi?
- Yataklarda yetersiz yağlama vardı, bu yüzden kilitlendiler.
Neden yetersiz yağlama vardı?
- Robotun üzerindeki yağ pompası üzerinde yeterince yağ dolaşmıyordu.
Neden yeterince yağ dolaşmıyordu?
- Pompa girişi metal talaşlarla tıkanmıştı.
Neden metal talaşlarla tıkanmıştı?
- Pompada filtre yoktu.
Araştırma fazı için bir yöntem olarak ele alındığında gayet açık ve sistematik bir şekilde uygulanabilecek olan bu yaklaşım elbette özellikle zamana karşı yarıştığımız, hızlıca çözüm üretmemiz ve teslim yapmamız gereken gündelik süreçte bu seviyede uygulanamayacaktır. Fakat önemli olan buradaki sorgulama ve yüzeydeki cevaba tutunmaktan kaçınma zihniyetini benimsemektir ki, hızlı çözüm üretmenin yanında, yanlış problemler üzerinde çalışarak sonrasında bizi başa döndürecek geçici çözümler oluşturmaktan kaçınabilelim.
Sadece tasarım sürecinde değil, gündelik yaşamında da eleştirel düşünmeyi benimsemiş tasarımcı herhangi bir karara giderken farklı perspektiflerden bakabilir, güçlü neden-sonuç ilişikileri kurabilir, olasılıkları keşfedebilir ve tasarım sürecinde bu yaklaşımla anlamlı tasarım sonuçları ortaya koymakta daha başarılı olur.
Cevapları, aldığı yönlendirmeleri olduğu gibi kabullenmemek, şüpheci yaklaşmak her tasarımcının geliştirmesi gereken bir kas. Böyle böyle açıkları tespit edebilir, var olanı daha iyiye götürebiliriz. Her şeye eleştirel bakabiliriz aslında, bu yazıda yazdıklarım dahil :))Bu yazının kendisi de zihninizde bazı sorulara yol açtıysa ne mutlu.
Kaynakça;
Interaction Design Foundation, What are 5 Whys?
https://www.interaction-design.org/literature/topics/5-whys
-min.jpg)
